فهرست مطالب نحوه پیشگیری و درمان آسیب های شغلی دندانپزشکان :
مقدمه و بررسی اجمالی
اختلالات اسکلتی عضلانی در طی چند دهه اخیر در سراسر دنیا به طور قابل ملاحظه ای در حال افزایش می باشد. این مسئله نه تنها باعث ناتوانی در انجام کار ، بلکه سبب ایجاد هزینه های سنگین درمان نیز خواهد شد.
این نوع اختلالات و آسیب های شغلی و سعی در درمان فیزیوتراپی آن ، خصوصاً در حوزه های شغلی پزشکی (دهان و دندان ، جراحی ، کاردرمانی ، ارتوپدی) بسیار به چشم می خورد.
اختلالات اسکلتی عضلانی در دندانپزشکان یک مشکل متداول است که بر اثر نشستن طولانی مدت در حالت و پوزیشن نامناسب و انجام عملکردهای روزانه بوجود می آید. این اختلالات می‌توانند تأثیر بسیاری بر روی سلامت و کیفیت زندگی دندانپزشکان داشته باشند. در این بخش ، به بررسی علل و عوامل موثر در ایجاد اختلالات اسکلتی عضلانی در دندانپزشکان پرداخته خواهد شد و راه‌های پیشگیری و مدیریت این اختلالات نیز بررسی میشوند.
مفهوم اختلالات اسکلتی عضلانی در دندانپزشکان
اختلالات اسکلتی عضلانی در دندانپزشکان چگونه رخ می دهد؟
دندانپزشکان یکی از بهترین مثال ها هستند که به واسطه نوع کار و طراحی یونیت دندانپزشکی ، اغلب نمی توانند از وضعیت های ایستا طولانی مدت جلوگیری کنند. حتی در نشستن مناسب هم ، بیش از نیمی از عضلات به صورت ایستا منقبض می شوند و مفاصل و مهره ها در حال حرکت هستند.
دندان پزشکان اغلب برای ایستادن کنار بیمار یک موقعیت ناهماهنگ و ناراحت را انتخاب می کنند به طوری که سر به سمت جلو ، بدن به یک سمت چرخیده و بازو ها کنار بدن بالا نگه داشته شده اند. نگه داشتن این پوزیشن به مدت طولانی سبب ایجاد استرس بر روی مفاصل و عضلات از جمله عضلات شانه ، کمر و پشت می شود.
دندانپزشکان به عنوان افرادی که بیشتر اوقات خود را در حالت نشسته به سپری می‌کنند ، به طور معمول با مشکلات اسکلتی عضلانی روبرو میشوند. این اختلالات ممکن است در ناحیه گردن ، شانه ، پشت و دستها شامل درد و گرفتگی عضلانی باشند که می‌توانند به طور قابل توجهی زندگی روزمره و حرفه‌ای دندانپزشک را تحت تأثیر قرار دهند.
عوامل موثر در ایجاد اختلالات اسکلتی عضلانی در دندانپزشکان
دلایل بروز اختلالات عضلانی در دندانپزشکان کدامند؟
برخی از ریسک فاکتورهایی که شانس ابتلا به اختلالات اسکلتی عضلانی را بالا می برند به شرح زیر می باشد :
- انجام حرکت های تکرار شونده
- عدم رعایت ارگونومی و پوسچر نامناسب
- نشستن و ایستادن طولانی مدت
- انعطاف پذیری ضعیف
- عدم استراحت کافی در حین کار
- طراحی نامناسب صندلی کار
- ژنتیک ، علل موروثی یا مشکلات بدو تولد
- داشتن سابقه قبلی در زمینه اختلالات اسکلتی عضلانی
- قدرت و توانایی پایین عضلات
- عدم مدیریت صحیح استرس و فشارهای روانی
- بی احتیاطی در حمل تجهیزات سنگین
علائم و نشانه های اختلالات عضلانی در دندانپزشکان
دلایل بروز اختلالات عضلانی در دندانپزشکان کدامند؟
علایم و نشانه‌های اختلالات اسکلتی عضلانی در دندانپزشکان می‌تواند شامل موارد زیر باشد :
- درد و تنگی عضلانی در ناحیه گردن ، شانه ، پشت و دستان
- خستگی و سفت شدن عضلات در طول روز کاری
- محدودیت در حرکت و انعطاف پذیری
آسیب های حرفه دندانپزشکی
در بخش زیر چند نمونه از آسیب های متداول دندانپزشکان را به صورت مختصر بررسی می نماییم :
- صاف شدن پشت و از بین رفتن گودی کمر
- ایجاد اختلال سر به جلو
- به داخل رفتن شانه ها
صاف شدن گودی کمر( Flat Back)
هنگام نشستن بدون تکیه گاه یک وضعیت معمول در دندانپزشکی است ، لوردوز کمری صاف می شود.
در این حین بافت های نرم شامل عضلات ، بافت همبند متصل به ستون فقرات و لیگامان ها برای حمایت از ساختار استخوانی وارد عمل میشوند که سبب اعمال استرس روی آن ها می شود. این وضعیت (صاف شدن لوردوز یا گودی کمر) علاوه بر موارد ذکر شده سبب حرکت هسته دیسک به سمت عقب می شود. به مرور زمان دیواره پشتی دیسک ضعیف شده و بیرون زدگی دیسک اتفاق می افتد.
جلو رفتن سر به سمت جلو (Forward Head)
دندان پزشکان برای داشتن دید بهتر در حین درمان سر و گردن را سمت جلو نگه می دارند. در این وضعیت نامناسب مهره ها نمی توانند ستون فقرات را به خوبی ساپورت کنند در نتیجه عضلات گردن و قسمت فوقانی قفسه سینه برای نگه داشتن وزن سر در وضعیت سر به جلو مجبورند که به طور متناوب منقبض شوند.
این وضعیت می تواند سبب ایجاد الگوی دردی به سندرم (TENSION HEADACHE) شود که از علایم آن می توان سردرد مزمن در ارجاعی به شانه و کتف اشاره کرد. علاوه بر این انقباض دائم در ناحیه گردن می تواند سبب آسیب پذیری دیسک ، بیرون زدگی دیسک و آرتروز گردن شود.
بنابراین استراحت مکرر ، کشش عضلات گردن ، تقویت عضلات عمقی پوسچرال و حفظ لوردوز گردن در تمامی فعالیت ها از جمله خواب و رانندگی حائز اهمیت می باشد.
گرد شدن شانه ها (Round Shoulder)
پوسچر سر به جلو به مرور زمان سبب گردن شدن حالت ها شانه ها می شود که به آن (Round Shoulder) نیز می گویند. این پوسچر باعث می شود که هنگامی که بخواهید دست ها را به قصد رساندن و گرفتن ، به جسمی بکشید ، تاندون عضله فوق خاری شما دچار گیر افتادگی شود که به آن تحت عنوان (Supraspinatus Impingement) اطلاق می شود.
سندرم گیرافتادگی شانه در نتیجه چرخه معیوب و سایش تاندون روتاتور کاف بین استخوان بازو و لبه خارجی بالای شانه است. این سایش منجر به تورم بیشتر و باریک شدن بیشتر فضا شده و در نتیجه منجر به درد و سوزش می گردد.
علاوه بر این نگه داشتن بازوها در حالت ایستا با زاویه بیشتر از ۳۰ درجه در کنار بدن سبب عدم خونرسانی به عضله فوق خاری (Supraspinatus) می شود. این پوزیشن طولانی می تواند سبب ایجاد درد های مزمن و تریگرپوینت (نقاط ماشه ای) فراوان در عضله تراپزیوس فوقانی (ذوزنقه ای) شود.
رایج ترین خطای دندانپزشکان در اجرای اصول ارگونومی
بالا بردن ارتفاع تخت بیمار
یکی از رایج ترین اشتباهات دندانپزشکان تنظیم صندلی درمانجو در ارتفاع بالا می باشد که سبب بالا رفتن شانه و دور ماندن بازوها از بدن می شود. این پوزیشن به صورت طولانی باعث ایجاد تنش در عضلات سر و گردن می شود.
روشهای صحیح جلوگیری از آسیب دندانپزشکان
پوزیشن درست دندانپزشک در حین کار چگونه باید باشد؟
موقعیت دندانپزشک در کنار درمانجو با توجه به ساعت تعیین می گردد که در آن سر درمانجو در ساعت ۱۲ قرار دارد. دندانپزشکانی که راست دست هستند معمولا در موقعیت ساعت ۷ تا ۱۲ قرار می گیرند و دندانپزشکان چپ دست در موقعیت ۱۲ تا ۵ حتماً صندلی کار باید به گونه ای تنظیم شود که قسمت پشتی صندلی به صورت کامل با کمر شما در تماس باشد.
راه های پیشگیری از بروز اختلالات اسکلتی عضلانی در حرفه دندانپزشکی
دندانپزشکان چگونه از بروز اختلالات اسکلتی عضلانی جلوگیری کنند؟
برای پیشگیری از اختلالات اسکلتی عضلانی در حرفه دندانپزشکی ، روش های زیر می تواند موثر باشد :
- آگاهی از آسیب های شغلی و مداخلات موجود می توانند سبب جلوگیری از آسیب های احتمالی شود.
- همچنین طراحی ارگونومی صحیح در محل کار از جمله صندلی استاندارد نقش موثری در جهت پیشگیری از آسیب دارد.
- حفظ پاسچر صحیح باعث افزایش راحتی ، کاهش استرس و جلوگیری از ایجاد درد و تنشن عضلانی در دندانپزشکان می شود.
- انجام تمرینات تقویتی و انعطاف‌پذیری برای حفظ شرایط مناسب عضلات و استخوان ها توصیه می شود.
- استفاده از صندلی‌ها و تجهیزات بروز و مناسب می تواند نقش موثری در پیشگیری داشته باشد.
- استفاده از روشهای کاهش استرس و تسکین روانی شامل مدیتیشن و یوگا بسیار موثر است.
توصیه فیزیوتراپیست ها برای دندانپزشکان
توصیه مهم علوم فیزیوتراپی از زبان فیزیوتراپیست ها رعایت موارد زیر می باشد :
- تغییر از حالت نشسته به ایستاده
- درمان گرفتگی های قدیمی
- رعایت مدت زمان استراحت و انجام حرکات کششی
- انجام منظم ورزشهای تقویتی
- انجام منظم ورزش های هوازی
تغییر مداوم از حالت نشسته به ایستاده
در ایستادن گروه متفاوتی از عضلات نسبت به حالت نشسته کار می کند در نتیجه تغییر حالت به گروه عضلات نشسته اجازه استراحت می دهد در حالی که حجم کار روی گروه دیگر عضلات می افتد.
درمان دردها و گرفتگی ها در نقاط ماشه ای قدیمی
برای درمان نقاط ماشه (تریگر پوینت) بهتر است از کمک یک فیزیوتراپیست آموزش دیده استفاده کنید. فیزیوتراپیست با استفاده از تکنیک های تخصصی منوال تراپی در درمان و جلوگیری از بازگشت مجدد نقاط ماشه ای به شما کمک می کنند. همچنین در صورت لزوم برای آزادسازی این نقاط ممکن است از دیگر مداخلات فیزیک درمانی فیزیوتراپی همانند تکنیک درای نیدلینگ نیز استفاده شود.
دستگاه های فیزیوتراپی که در تسکین درد و رفع التهاب بسیار موثر هستند به ترتیب تاثیر به شرح ذیل می باشد :
انجام استراحت های دوره ای و کشش عضلات
داشتن برنامه استراحت منظم و انجام کشش عضلات خلاف جهت وضعیت استاتیک نادرست به پیشگیری از آسیب های عضلانی کمک بسیاری می کند. کشش عضلات باید شامل خم شدن به طرفین ، چرخش و عقب بردن کمر باشد.
انجام تمرینات تقویتی
ضعیف بودن عضلات سبب تمایل بدن به قرار گرفتن در پوزیشن غیرصحیح می شود. دندان پزشکان باید به جهت جلوگیری از آسیب های احتمالی تمرینات تخصصی جهت تقویت عضلات کمربند شانه و تنه را تحت نظر متخصص مربوطه آموزش ببینند این امر نه تنها از ایجاد آسیب جلوگیری می کند بلکه باعث افزایش عملکرد بازو ها نیز می شود. به این تمرینات در فیزیوتراپی و توانبخشی اصطلاحاً تمرین درمانی و در صورتیکه این تمرینات با ابزار یا ماشین های مکانیکی انجام گردد مکانوتراپی نامیده می شود.
به طور مثال یکی از دستگاه های هماهنگ کننده عضلات کتف و شانه در کلینیک فیزیوتراپی چرخ شانه یا شولدر ویل می باشد که بسیار شبیه به سکان کشتی می باشد.
عضلات نواحی که باید بصورت تخصصی تقویت شوند شامل :
- عضلات مولتی فیدوس کمری
- عضلات تثبیت کننده کمربند شانه ای
- عضلات تراپزیوس
- عضلات اینفرااسپیناتوس
- عضلات روتاتور کاف
ملاحظات :
قابل توجه است که برای جلوگیری از عدم ناهماهنگی عضلات از تقویت بیش از حد عضلات نواحی : قدامی قفسه سینه ، قدامی گردن و دلتوئید جلوگیری کنید.
عضلاتی که باید تحت کشش (استرچ) قرار بگیرند شامل :
- عضلات قفسه سینه
- عضله همسترینگ
- عضله پیریفورمیس
- عضله ایلیوپسواس
- عضلات ناحیه کمری
انجام تمرینات هوازی
تمرینات هوازی باید حداقل ۳ بار در هفته به مدت ۲۰ دقیقه انجام شود. انجام این نوع تمرینات گردش خون و توانایی دریافت اکسیژن در بافت را بهبود می بخشد.
نکته پایانی
هر شغل و حرفه ای آسیب های خود را خواهد داشت ولی اختلالات اسکلتی عضلانی در حرفه دندانپزشکی می‌تواند به علت نشستن طولانی مدت و غیر صحیح و همچنین انجام امور روزانه رخ دهد. این اختلالات می‌توانند باعث محدودیت در حرکت ، درد و گرفتگی عضلانی شوند. این عوارض در صورتیکه رعایت و درمان نشوند می توانند به شکل کامل پزشک را محدود و خانه نشین نمایند لذا برای پیشگیری و مدیریت این اختلالات ، رعایت حالت صحیح نشست و برخاست ، انجام تمرینات تقویتی و انعطاف‌پذیری ، استفاده از تجهیزات مناسب و مدیریت استرس و تسکین روانی ضروری می باشد. در پایان آرزوی صحت و سلامتی برای پزشکان زحمتکش این حوزه درمانی را از خداوند منان خواستاریم و امید داریم که هیچگاه به درمان نیازمند نشوند.
